هیئت بیت الاحزان آبادان

در دو شماره گذشته ضمن ارائه مقدمه‎ای کوتاه پیرامون اعتقاد به منجی در اکثر آئین‎های غیرالهی و تمامی ادیان الهی، وجود این دیدگاه همگانی را دلیلی بر فطری بودن اعتقاد به منجی عنوان کردیم. همچنین چگونگی نگاه به منجی در دو آئین هندو و بودا را مورد بررسی قرار دادیم. در این شماره در نظر داریم ضمن معرفی اجمالی معروف‎ترین آئین‎های ثانویه (غیر الهی) مانند مانویت، مزدکیان، شینتو و ... به نوع دیدگاه آنان پیرامون منجی موعود اشاره نماییم. لازم به ذکر است تمامی ادیان غیرالهی در باورمندی خود به منجی موعود، تحت تاثیر ادیان الهی بوده‎اند

بسم‌الله الرحمن الرحیم

منجی آئین مانی

مانى یا مانس از پدر و مادرى ایرانى در بابل به سال 215 میلادى (سال چهارم سلطنت اردوان، آخرین پادشاه اشکانی در قریه ماردینر در ولایت «مسن» ناحیه نهر کوتاه در بابل باستانی متولد شد. پدر و مادر او با خاندان اشکانى خویشاوندى داشتند. مانى بى شک ایرانى بوده است. ولادت او در بابل دلیل بیگانه بودن او نیست، زیرا که در آن روزگار منطقه بابل و پیرامون آن جزء شاهنشاهى ساسانى بود.

اعتقاد به موعود در عقاید مانوی نیز خودنمایی می کند. در انجیل زنده(1) که از متون مقدس مانویان و منسوب به مانی است، مانی خود را فارقلیط، یعنی همان کس که مسیح مژده آمدنش را داده بود، می داند. در زبور مانوی که یکی دیگر از آثار ادبی دینی مانویان است و به پیروی از زبور داوود سروده شده، مانی همان فارقلیط معرفی شده است:

او را بزرگ می داریم

فارقلیط، مانی را

پسر و روح القدس را؛ آنان را می ستاییم با راستی.(2)

در قطعه شماره 9 اسناد مکشوفه تورفان Turun (کلکسیون لنینگراد) پرسش هایی درباره آخرالزمان و علامات آن مطرح می شود. این اسناد، سال ها پس از زمان مانی نوشته شده است، ولی از آن ها چنین بر می آید که پیروان مانی به ظهور وی در آخرالزمان معتقد بوده اند. قسمت هایی از کتاب شاپورگان مانی وجود دارد که در آن ها اشاره به ظهور مانی نمی شود، امّا از قراین چنین به دست می آید که انتظار ظهور عیسی را دارند. در شاپورگان ترجمه مولرmuller ، نام (خردیشهر ایزد) آمده که در آخرالزمان باید ظهور کند. جکسون عقیده دارد که بی شک عیسی به این لقب نامیده شده است.(3) 

در نیایشی درباره آمدن دوباره عیسی چنین می خوانیم:

به من بگو ای شهریار، آریامان!(4)

نشانم ده ای گرامی ترین پسر!

درباره زمان آمدنت، هنگامی که سرانجام می آیی.

ای منجی بزرگ، ای آموزگار من! بگو درباره آن زمان و نشانه های آن.(5)

به هر حال، وقایعی که با ظهور مصادف می شود، عبارت از علامات شگفت انگیزی است که در آسمان پدید می آید و بر آمدنِ (خردیشهر ایزد) دلالت می کند، و دانش را پیش از تکمیل فرشگرد به دنیا می آورد. فرشتگانی از شرق و غرب به فرمان او فرستاده می شوند و به همه اهل دنیا پیام می فرستند. امّا اشخاص شرور، او را انکار می کنند و کاذب می شمارند. از طرف دیگر، پنج تن از نگهبانان پیروزگر آسمان ها و زمین ها با پرهیزگاران و دیوان فروتن به پرستش او سر فرود می آورند.(6)

منجی آئین مزدک

پایه گذار این آئین «مزدک» پسر «پوندس» است محققان زادگاه مزدک را شهر «فسا» در فارس می دانند. مزدک معتقد بود که خدای خیر با خدای شر نبرد کرده و او را مغلوب ساخته است.

به سختی می توان مفهوم مشخص و منحصر به فردی را که به اندیشه موعودگرایی در آیین مزدکی اشاره داشته باشد، یافت؛ با این همه در منابع تاریخی به گستره وسیعی از نحله های بدعت گذار از میانه دوره ساسانی تا قرون اولیه خلافت عباسی، عنوان مزدکی اطلاق شده است که با توجه به رعایت نشدن بی طرفی و نگرش نقّادانه علمی در هیچ یک از این منابع، نمی توان به گزاره های به ندرت متناسبی که با انگاره های موعودگرایی در اندیشه های مزدکی بیان شده، اعتماد چندانی کرد. 

برای نمونه در یکی از مستندترین و قابل اتّکاترین منابع تاریخی در بررسی آموزه های ادیان و آیین های گوناگون، یعنی «ملل و نحل» شهرستانی،‌ سطوری به شرح ذیل در تبیین آرای مزدکیان آمده که می توان آن را با اندیشه های موعودگرایی متناسب دانست:

ارواح از طریق ستارگان، ماه و خورشید به نجات نهایی دست می یافتند. احتمال دارد جدایی یاد شده به نحوی اتفاقی، مربوط به رهایی ارواح از بند ماده باشد که بستگی به وقایع و مسیر زندگی فرد دارد و تابع قانون مشخصی نیست. اگر ثواب کردی، به بهشت می روی و اگر خطا ورزیدی به اسارت روح خود در این جهان مادّی گرفتار خواهی شد.

منجی آئین سیک

از نظر تاریخی، دین سیک در میان ادیان زنده جهان از همه متأخرتر است. این دین را فردی به نام «نانک» بنیان نهاد. از لحاظ تفکّر الهی،‌ هیچ نکته برجسته ای در دین سیک وجود ندارد. این دین به عنوان کوششی آگاهانه در زمینه هماهنگ کردن دو دین بسیار قوی و قدرتمند هند که رقیب یکدیگر بودند یعنی دین هندویی و دین اسلام، ظهور کرد؛ زیرا ورود مسلمانان به هند و بوجود آمدن آیین های اصلاحی در این آیین از دوره های مهم در آیین سیک محسوب می شود.

در خصوص نوع اعتقاد این دیدگاه به منجی باید گفت پیروان یکی از فرق آیین «سیک» به ظهور پیشوای دوازدهم خود معتقدند.

سیک ها معتقدند که این دین، توسط 10 پیشوا (گورو) بتدریج تشکیل شده است که اولین آن با نام «گوروتانک» -که از سال 1469 تا 1539 میلادی می زیست- و پس از وی نیز 9 گوروی دیگر جانشین او شدند.

باید گفت تا اواخر حضور گوروی پنجم را دوره بحث های عرفانی و تبلیغ اصول و آموزه های سیک می نامند.

همچنین منجی در کلیت آیین سیک، همان کتاب مقدس است که به آن «آدی گرنتها» می گویند و پس از آن گوروها معتبرترین اصل به شمار می روند.

از مهمترین نشانه های اعتقادی آنان می توان به توحیدمداری، اعتقاد به تناسخ روح و فنای فی الله، حق بودن خدا، عدم اعتقاد به عدم شکل پذیری خدا و ... اشاره کرد.
اعتقاد به ظهور منجی دوازدهم در فرقه «نامداری ها» در آیین سیک تشابه زیادی به اعتقاد در اسلام به ظهور منجی دارد. آنان معتقدند که وی ظهور می کند و جانشینان او هم بر این مساله قایل هستند.

منجی آئین شینتو

دین شینتو از روزگاران بسیار قدیم دین ملّی ژاپن بوده است و از آن به عنوان سوّمین دین کهنسال جهان یاد می کنند. این دین در اصل عمدتاً مبتنی بر پرستش طبیعت است.

دين شينتو خدايان بيشماري داشته و خداي واحدي ندارد. براي همين اين آيين را «راه خدايان» يا «طريق روان هاي پاك» نامگذاري كرده اند. در آئين شينتو عالم فيزيكي را سه بخش مي دانستند: آسمان اثيري در بالا، جهان در سطح زمين و مناطق پست سايه گون در بطن خاك، در اين عالم خدايان بيشماري بودند كه همه را با هم، «كامي» مي ناميدند كه در لغت به معناي «بالا» يا «مهتر» است.

در این آیین، الهه خورشید به عنوان نگهبان سرزمین اجدادی شمرده می شود و خاندان سلطنتی از نسل این خدا و تجسم وی به حساب می آید. با ورود آیین بودا در سال 552 م. عناصر بسیاری از مکتب بودا به شینتو راه یافت. قرنها بعد مظاهر بودایی از شینتو زدوده شد و هم اینک انجام این آیین در ژاپن اختیاری است. در هر حال با تضعیف اعتبار باورهای شینتویی و تماسهای فرهنگی ـ اقتصادی ژاپن با غرب، شماری از مذاهب منجی باور سر برآوردند که از جمله آن می توان به دو نهضت «کورزومیکو» و «تریکیو» در قرن نوزدهم میلادی اشاره کرد

ادامه دارد...

پینوشت:
1.انجیل زنده: این اثر به زبان سریانی نوشته شده و بخشی از آن که از سریانی به یونانی ترجمه شده است، در مجموعه دست نوشته های مکشوف در اکسیرینخوس OxyrhYnchus یونان وجود دارد.
2.سی. آر. س آلبری، زبور مانوی، ترجمه اسماعیل پور، مزمور 220.
3.در آیین مانی از سه عیسی سخن رفته که تشخیص آن ها از یکدیگر گاه بسیار سخت است: 1. عیسای درخشان: ایزدی که در آفرینش سوم پدیدار می شود و گهمُرد را از خواب بیدار می کند. این ایزد همپایه نریسه ایزد و بهمن بزرگ است. 2. عیسای رنجبر: نامی است که مانویان غرب به نفس زنده یا گریوزندگ داده اند. او از ایزدان آفرینش نخست است که از امهر سپندان، پنج فرزند هرمزدبغ، پدید آمده است. این عیسی در واقع، همان نور محبوس در ماده است که رنج می کشد و گویی چون عیسی مسیح به صلیب کشیده شده است. 3. عیسی مسیح: پیامبر و (( فرزند خدا)) که بر انسان های متأخر ظاهر شده و آنان را به راستکاری می خواند. اوست که ظاهراً به صلیب کشیده می شود. امّا مانی با این دیدگاه که عیسی مسیح به جسم خاکی در آمده، سخت دشمنی ورزیده است. زیرا به گمان او، در شأن عیسی مسیحِ مینوی نیست که به کالبد مادی در آید، کالبدی که پلید و دیوی است. ر.ک: اسطوره آفرینش در آیین مانی، ص 83-84، حاشیه 95.
4.به معنی (( دوست)) و لقب عیسی است.
5.ر.ک: میرچاالیاده، آیین گنوسی و مانوی، ترجمه اسماعیل پور، ص 243.
6.صادق هدایت، زند و هومن یسن، پیشگفتار، ص 25-26.
- پایگاه اطلاع رسانی دایره المعارف اسلامی(http://ww.5rooz.com/fa/Home/Start)
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه(http://www.hawzah.net/fa/Default/)
- پایگاه اطلاع رسانی پرسمان دانشجویی(http://www.adyan.porsemani.ir/)
- پایگاه اطلاع رسانی حرف آخر(http://www.harfeakhar.com/)